Zorg voor je lichaam en versla COVID-19

Voor huisarts Bert Leysen, ook voorzitter van de eerstelijnszone Pallieterland en verbonden aan het Centrum Huisartsgeneeskunde van UAntwerpen, omvat preventie veel meer dan de zes gouden regels om een coronabesmetting te vermijden. Waarom vestigen we de aandacht niet op een gezonde levensstijl?

Het woord ‘preventie’ krijgt in deze coronatijden een diepere betekenis. In België lijkt dit beperkt te blijven tot zes gouden regels van infectiepreventie. De Wereldgezondheidsorganisatie vult dit aan met gezonde levensstijl promotie. Waar blijven onze beleidsmakers? 

Het belang van overgewicht preventie in de strijd tegen COVID-19 kreeg al aandacht in de media:  Peter De Keyzer schreef erover in De Tijd (‘Overgewicht is de olifant in de covidkamer’), en Ann Peuteman schreef het in Knack (‘De vergeten corona-maatregel: val 5 procent af’). Ze hebben groot gelijk, maar ook andere levensstijl interventies verdienen aandacht. Preventie gaat niet alleen om het bestrijden van deze nieuwe infectie. Want het is een verschil of een virus terechtkomt in een lichaam dat verzwakt is, of sterk. 

Hiermee wil ik niet met het vingertje zwaaien naar wie ongezonde leefgewoontes heeft, maar stuur ik een motiverende boodschap de wereld in. Het goede nieuws is namelijk dat gezonde leefgewoontes je lichaam terug sterker kunnen maken, om eender welke infectie en dus ook COVID-19, beter te doorstaan. Eet gezond, beweeg én stop met roken en matig alcohol, want die gezonde gewoonten hebben echt een bewezen effect op ziekterisico’s, trouwens niet alleen voor infecties, maar ook op die andere pandemie van niet-overdraagbare aandoeningen: obesitas, depressie, kanker, dementie …

Daarom verzoek ik onze beleidsmakers om de preventiecampagne van de Wereldgezondheidsorganisatie te onderschrijven en zodoende sterk in te zetten op de algemene gezondheid van onze bevolking. Natuurlijk gebeurt dit al door subsidies te geven aan het Vlaams Instituut Gezond Leven, aan de Logo’s ... Die organisaties ondersteunen o.a. lokale besturen en eerstelijnszones om alle soorten preventieboodschappen tot bij de burgers te brengen.

Toch zou het goed zijn als experts en politici hun primetime mediatijd voor een stukje zouden gebruiken om de mensen thuis te motiveren voor de reeds gekende ‘gewone’ gezonde gewoontes.

Mijn ervaring als huisarts

Als huisarts heb ik een uniek zicht op het leven van mensen – ze vertellen mij hoe ze omgaan met ziekte en lijden. Hun medische, maar vaak ook hun financiële en psychosociale problemen komen aan bod. Om een voorbeeld te geven: soms komen mensen in eerste instantie met een vage lichamelijke klacht (slecht slapen, vermagering, pijnklachten …) en uiteindelijk blijkt die klacht dan veroorzaakt te zijn door een relatieprobleem, of te kaderen binnen een ingrijpend rouwproces. Het jaar 2020 is hierin echt wel heel speciaal geweest. 

In maart stond alles op zijn kop. Het noodplan huisartsgeneeskunde werd afgekondigd: de huisartsen mochten géén consultaties meer doen. Uiteraard bleven we wel beschikbaar voor onze patiënten, ook al hoorden we de overgrote meerderheid van de patiënten enkel via de telefoon. 

Ondertussen zijn we vele maanden verder. Toen de eerste bijna lockdown gedaan was, hoorden we heel vaak: “Dokter, u bent de eerste die ik zie sinds maart.” Als mensen bij ons op de weegschaal gaan staan, dan horen we vaak: “Ja dokter, dat zijn corona-kilo’s.” Mensen bleven in hun kot en in hun zetel. Ze hebben veel minder bewogen, en vaak ook ongezonder gegeten. Terwijl de link tussen BMI en het verloop van een COVID-19-infectie ondertussen welbekend is.

Veel mensen laten de moed zakken. Ze vinden het bijvoorbeeld moeilijk om zelf te koken. Mensen voelen zich slecht door de sociale isolatie en door een aantal opstapelende angsten: om zelf COVID-19 te krijgen, om familie of vrienden te verliezen, om financiële problemen te krijgen als ze hun job zouden verliezen. Mensen die zich slecht voelen, hervallen bovendien vaak in slechte gewoonten. Binge eating, roken, alcohol drinken, en andere verslavingen kennen nu even goed een opmars. Dat belooft voor de feestdagen: ik hoop tijdens mijn nieuwjaarswacht niet te veel collateral damage van overdreven alcoholgebruik te moeten opvangen. 

Sommige mensen nemen het advies van het eerste uur “Blijf in uw kot” nog altijd te letterlijk. Zelfs een wandeling door hun rustige dorpsstraat durven ze niet aan. Hun beenspieren smelten zienderogen. Een dame op leeftijd is hees omdat ze behalve mij om de drie maanden alleen af en toe haar zoon sprak: ze is bijna het spreken verleerd. Daar heb ik als huisarts een kluif aan. Ik wil mensen moed geven om die dingen te doen die de gezondheid bevorderen en het geloof in eigen kunnen terug stimuleren: “Kom uit uw kot, ga het blokje rond. Spreek af met mensen in de buitenlucht, op afstand. Als je de zes regels respecteert is sociaal contact veilig.” Dit advies leunt aan bij mijn overtuiging dat zorgzame buurten een sterk gezondheidsbevorderend effect hebben. Mensen zijn sociale wezens en hebben elkaar nodig om gezond te zijn en te blijven.

Wat veel mensen moeilijk vinden is dat de coronamaatregelen zo vaak veranderen. Voor veel mensen staat het nog steeds als een paal boven water dat je pas een coronatest moet laten doen als je behalve suggestieve klachten ook koorts hebt. Die beperking op testen dateert van de eerste golf, toen de testcapaciteit te klein was. Op dat moment stonden de oren van alle burgers goed open, want alles van COVID-19 was nieuw en heel erg beangstigend. Ondertussen kijken velen zelfs niet meer naar het nieuws, en dit soms op doktersadvies. Alleen het afscheid van Martine Tanghe kon hun aandacht vangen. Voor de duidelijkheid, ik heb ook zelf dit soort adviezen gegeven bij mensen voor wie de constante coronanieuwsstroom schadelijk bleek.

Volgens het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg heeft 30 tot 45 % van de Belgen een probleem met het begrijpen en verwerken van informatie over gezondheid, zodat hij of zij een passende keuze kan maken om zijn of haar gezondheid en levenskwaliteit te behouden of te verbeteren. Iedereen in de gezondheids- en welzijnszorg weet dat heel wat burgers meer dan twee woorden nodig hebben als ze uitleg krijgen over hun gezondheid. Als het over COVID-19 gaat, is dit nog complexer, want er blijven nog veel onzekerheden bestaan over deze ziekte, haar gevolgen en haar behandeling.

Wel hebben de huisartsen nog nooit zoveel mensen ingeënt tegen de griep als dit jaar. Voor velen onder hen was dit de eerste keer, zelfs bij mensen van boven de 75. Op dit eigenste moment gaat er, terecht, heel veel aandacht naar de COVID-19-vaccinatiestrategie. Vaccinatie is ‘hot’ dit jaar, maar preventie is breder dan enkel vaccinatie.

Wat zegt de wetenschap?

Op UAntwerpen doctoreert Hamid Hassen over de impact van een gezonde levensstijl op onze gezondheid. Ik vroeg hem welk bewijs er beschikbaar is rond de impact van levensstijlfactoren op een goed herstel van COVID-19. Samen bekeken we in vogelvlucht de literatuur hierover. 

Obesitas, diabetes en een hoge bloeddruk verlagen de slagkracht van het immuunsysteem. Een zittend leven, alcoholgebruik, rookgedrag en sociale isolatie ondermijnen evenzeer je weerstand tegen infecties. 

In 2018 had 49 % van de meerderjarige Belgen overgewicht (BMI ≥ 25) en had 16 % obesitas (BMI ≥ 30). Vergeleken met mensen zonder obesitas, hebben mensen met obesitas ongeveer driemaal meer kans op een ernstige vorm van COVID-19. Elke verhoging van de BMI met één betekent 12 % meer kans op een ernstig verloop van COVID-19. Als huisarts lees ik dit laatste cijfer liefst andersom: als je erin slaagt om het BMI met een punt te verlagen, dan heb je 12% minder kans op grote problemen. Maar het is niet goed: ik hoor elke dag mijn patiënten klagen over coronakilo’s.

Diabetes is een sluipende ziekte die je vaak niet voelt aankomen. In 2017 had 6,1 % van de Belgen een diagnose van diabetes. Ongeveer 4 % van alle Belgen heeft deze ziekte zonder het te weten. Dus ongeveer 10 % van de Belgen heeft diabetes. Het sterftecijfer bij COVID-19 bij mensen zonder een voorafbestaande ziekte is 0,9 %. Diabetespatiënten hebben 7,3% kans om te overlijden aan een COVID-19 infectie. Het goede nieuws is dat diabetes bij heel veel mensen goed te controleren is met gezonde voeding, beweging en aangepaste medicatie. 

Ook een hoge bloeddruk is gevaarlijk voor wie COVID-19 krijgt. Mensen die een hoge bloeddruk hebben, hebben een dubbel zo hoog risico om te overlijden aan COVID-19 als mensen met een normale bloeddruk. Dit risico wordt nog eens verdubbeld voor mensen met een hoge bloeddruk die niet behandeld worden. De  meeste mensen voelen niet dat ze een hoge bloeddruk hebben, het ontstaat sluipend. Ook deze COVID-19 risico patiënten dienen zich tijdens de pandemie minder aan bij de huisarts voor een controle.

In België drinkt 7,4 % van de mannen en 4,3 % van de vrouwen excessief (meer dan 21 eenheden per week voor mannen; meer dan 14 eenheden per week voor vrouwen). Bij mensen die teveel alcohol gebruiken zien we vaker longontstekingen, die ook twee tot viermaal vaker leiden tot longfalen. Stoppen met alcoholgebruik verlaagt wellicht het risico op ernstige infecties en een ernstig verloop van COVID-19. 

In 2018 rookte 15 % van de Belgen elke dag. Rokers die een COVID-19-infectie doormaken hebben 40 % meer kans om ernstige symptomen te ontwikkelen en 140% meer kans om op de afdeling intensieve zorg terecht te komen. Er is dus veel winst te halen door virologen, infectiologen, epidemiologen en ministers het belang van stoppen met roken te laten herhalen tijdens hun dagelijkse corona-toelichtingen in prima time. 

In België haalt slechts 30 % van de volwassenen de bewegingsnorm van de WGO: 150 minuten matige fysieke inspanning per week. Bewegen heeft veel gezondheidsvoordelen: als je bijvoorbeeld genoeg bewogen hebt voor minstens 8 weken, dan heb je duidelijk minder last van respiratoire infecties. Maar de Belgen wordt aangeraden om in hun kot te blijven, en dat nemen ze vaak veel te letterlijk. Natuurlijk mag je nog buiten komen om te bewegen. Alleen doe je dat liefst niet waar het druk is.

Ten slotte, een klein woordje over de gezondheidsrisico’s van eenzaamheid. Wij zijn sociale wezens. Ernstige wetenschappers schreven reeds een hele bibliotheek over de negatieve impact van eenzaamheid en sociale isolatie op het immuunsysteem. Bovendien zijn er mooie voorbeelden van zorgzame buurten waarin huisartsen ervoor zorgen dat sociaal geïsoleerde, chronisch zieke mensen sociale contacten leggen. Dit leidde tot duidelijke gezondheidseffecten, zoals een vermindering van het aantal spoedopnames per jaar. Van “Beweging Op Voorschrift” naar “Sociaal Contact Op Voorschrift”?

In deze pandemie waarin afstand houden van elkaar tot het (tijdelijke?) nieuwe normaal hoort, is dit laatste thema zeer relevant. Ik ben daarom ook blij dat de eerste term ‘social distancing’ (dit impliceert géén sociaal contact hebben, wat kan leiden tot sociale isolatie) meer en meer vervangen wordt door de term ‘physical distancing’ (wel sociaal contact hebben, maar volgens alle infectiepreventieregels).

Samengevat

Dit zijn de boodschappen voor de lezer:

• Stel de routinecontrole bij de huisarts niet langer uit: laat je gewicht, bloeddruk en bloedwaarden controleren.
• Stel ook bezoeken aan andere zorgverleners niet langer uit, zeker niet als ze helpen om een chronische aandoening onder controle te houden.
• Lever vijf dagen per week 30 minuten een matige fysieke inspanning.
• Vermijd alcohol en nicotine zoveel mogelijk.
• Eet en drink gezond (vetarm, zoutarm, gevarieerd, met genoeg groenten en fruit).
• Sociaal contact en een zorgzame buurt bevorderen de gezondheid, op voorwaarde dat dit sociaal contact corona-proof verloopt.

In Het Nieuwsblad verscheen een artikel naar aanleiding van deze tekst.

Bronnen